Indrukwekkende herdenking Bonhagen

‘Er is een weten van elkaar dat tijd en afstand overwint’
NORG – Het was koud. Er stond een licht windje. Het was stil. Er was respect. Er was verdriet, maar ook verzoening. Begrip. Onbegrip en mooie woorden. Bij monument Bonhagen in Norg werd woensdagmorgen stilgestaan bij de mensen die vlak voor het einde van de oorlog op brute wijze van het leven werden beroofd. Want roof, dat was het. Zeventig jaar na dato brachten kinderen uit Nederland en Duitsland er een gedicht en waren er ‘mooie’ woorden van zowel burgemeester Hans van der Laan als de burgemeester van Sogel. ‘Norg en Sogel zijn voor altijd verbonden en voor altijd verzoend’, zei Van der Laan.

Het is 8 april 1945. Geert Eleveld fiets van Bonhagen naar zijn broer die aan de Norgervaart woont. Om tarwe te halen. Terwijl Eleveld over het zandpad langs het Stokersbos fietst, wordt hij staande gehouden door een landwachter. De landmacht bedreigde Eleveld met een revolver. Hij moest z’n zakken leeghalen. Bovendien werd hij meegenomen naar een man die iets verderop stond. Een Duitser. Ondertussen zag Eleveld dat een groep Duitsers aan het schieten was. Ze schoten schuin naar beneden. Waarop ze schoten kon hij niet zien. Nadat de Duitser gevraagd had wat Eleveld hier deed en hij dat uitgelegd had, mocht hij verder. Op de plaats waar de Duitsers aan het schieten waren, is later het massagraf ontdekt.
En daar staan vandaag- 8 april 2015- ongeveer vijftig mensen. Nederlanders en Duitsers. Zij herdenken. Spreken met respect over de slachtoffers en veroordelen de lafhartige wijze waarop de tien verzetsstrijders hier, in het bos van Norg, aan hun einde gekomen zijn. Monument Bonhagen kwam er in 1985. Toen was het nog ondenkbaar om Duitse gasten bij de onthulling van het monument te hebben. Gelukkig is dat nu anders. Norg heeft vanaf 1985 een partnerschap met Sogel. Er ontstonden gaandeweg en geleidelijk persoonlijke contacten en een innige band. Duidelijk werd ook dat de huidige Duitse generatie de verplichting voelt om de oorlog niet te vergeten. In 2002 waren er voor het eerst Duitsers bij de herdenking bij Bonhagen. In 2011 gingen Norgers ook naar Sogel. Want wat veel mensen wel eens vergeten: ook in Duitsland zelf veroorzaakte de oorlog enorm veel menselijk leed. In Sogel is ook een oorlogsmonument, daar brachten Norgers woensdagmiddag een tegenbezoek aan. Kinderen van de Hekakker hadden woensdag bezoek van Duitse kinderen. In de toekomst zullen ze meer dingen samen doen. Een bezoek aan Kamp Westerbork bijvoorbeeld. Woensdag werd – zeker ook daardoor- een dag van herinnering. Van ontmoeting en verzoening. En een dag van de toekomst. Kinderen kijken naar de toekomst, maar vergeten mogen zij deze geschiedenis nooit. Daar mogen ze- vrij naar Hans van der Laan- best één nachtje van wakker liggen.
Monument Bonhagen is eigenlijk niet meer dan een zwerfkei, waarop een zwart gedenkplaatje is aangebracht. De steen is geplaatst op een cirkelvormig muurtje van bakstenen, De open cirkel symboliseert het doorbroken leven. ‘Er is een weten van elkaar dat tijd en afstand overwint’, is de tekst (van Ida Gerhardt) op het plaatje. Bonhagen herdenkt de verzetstrijders die hier- al wordt wel eens getwijfeld of dit wel de exacte locatie is- op beestachtige wijze hun leven verloren. H. Bennink was pas 22 jaar. W.J. Berg 46 en A. Bosscher 49. H. van Dijk (46), H.P. de Jong (40), J. Stoffels (26), J.J. de Vries (54), W.C. Wardenaar (24), R. Zwerver (26) en M. Zwerver (22) konden het nooit winnen van de wapens van de doorgedraaide, waanzinnige Duitsers, die hier een abrupt einde aan hun levens maakten. De tien verzetstrijders zaten daarvoor gevangen in Groningen.

‘Van dit verhaal slaap je ‘s nachts slecht’, zei burgemeester Van der Laan. ‘Het is onvoorstelbaar wat hier gebeurd is’, vervolgde de burgemeester. ‘Grenzen geven nog steeds iets van absoluutheid aan. Dat is onverklaarbaar. Onbegrijpelijk. Waarom heeft een grens zo’n invloed? Dat snap je toch niet? Want we herdenken nu wel en we zijn allemaal onder de indruk; maar zet de televisie vanavond maar eens aan. We bevechten elkaar nog steeds. Overdreven optimisme over een betere wereld is niet op z’n plaats. Gelukkig zijn Sogel en Norg voor altijd verbonden. Voor altijd verzoend.’

Het is 8 april 1945 als Johannes Geurts wil gaan stropen. Hij versliep zich en besloot eerst de kerkdienst bij te wonen. Toen hij daarvan terugkeerde, hoorde hij dat de Duitsers in de bossen onder Peest hadden geoefend. Er waren vele schoten gehoord. In de namiddag besloot hij de bossen bij Peest in te gaan. In een perceel kreupelbos ontdekten hij verse graafplaatsen. Aanvankelijk dacht hij dat dit het werk was geweest van spelende kinderen. Op maandag 9 april ging hij terug en begon alsnog te graven. Tot zijn ontsteltenis ontdekte hij dat er mensen waren begraven.
En zo zijn er heel veel verhalen. Van en over mensen die (zijdelings) betrokken waren bij de moord op tien dappere verzetsstrijder. Overigens; over de locatie waar de moorden plaatsvonden, is nogal eens discussie. Aan de Voorsteweg, in het gebied de Oosterduinen, tussen Norg en Donderen, staat een monument waar de fusillade heeft plaatsgevonden. Het monument in het gebied genaamd Bonhagen, aan de Oude Asserstraat, staat daarentegen een behoorlijk eind van de fusilladeplaats af. Een kaartje geeft aan dat het monument in de punt van het bosje staat, het dichtst bij het dorp Norg gesitueerd. De plaats waar de fusillade plaatsvond bevindt zich echter geheel aan de andere zijde van het bos. Op beide plaatsen is in 2013 gekeken of er nog sporen te vinden waren, bijvoorbeeld in de vorm van hulzen of kogelpunten. Hierbij werden op de locatie aan de Oude Asserstraat twee identieke hulzen gevonden. Experts hebben de hulzen bekeken, om te bepalen of er mogelijk een relatie is kon zijn tussen de hulzen en de fusillade. Duidelijkheid kon ook toen echter niet gegeven worden.

Nadat ook de burgemeester van Sogel prachtige en oprechte woorden sprak en de leerlingen een gedicht hadden voorgelezen, was het twee minuten stil. Doodstil. Twee minuten voor overdenking. Herdenking. Twee mooie minuten van stilte.

Monumenten in Noordenveld
Ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog zijn er in de gemeente Noordenveld behalve Bonhagen verschillende monumenten te vinden.
Een
Op de begraafplaats aan de Vennootsweg staat een monument. Dit monument is geadopteerd door de scholieren van de openbare en christelijke basisschool in Een.
Huis ter Heide
Op 10 april 1945 komen zes Franse parachutisten om na gevechten met Duitse soldaten. Drie van hen komen om in een boerenschuur die in brand gestoken wordt. Op deze plats staat nu een monument ter nagedachtenis aan hen.
Norg-Oosterduinen
Op 8 april 1945 doodden de Duitsers op deze plaats acht verzetsmensen. Het monument is opgericht ter nagedachtenis aan hen
Norg-Brink
Dit monument is ter nagedachtenis aan alle slachtoffers uit de gemeente Norg die het leven lieten in de Tweede Wereldoorlog, maar niet op bestaande monumenten staan vermeld.
Veenhuizen
In Veenhuizen staat een verzetsmonument ter nagedachtenis van de slachtoffers die in verschillende omstandigheden zijn omgekomen. Het monument bestaat uit een bank van veldkeien. De leerlingen van de openbare en christelijke basisschool hebben het monument geadopteerd.
Peest-Westerveen
Aan de vijver die in de volksmond bekend staat als Hitlerring staat een monument. Dit is opgericht als bezinningsobject. Het is geschonken door twee Drentse kunstenaars: Ko Vester en Jannie Boerema.
Roden-Julianaplein
In 1944 barstte in Limburg het oorlogsgeweld los. Veel mensen uit Limburg vluchtten naar het noorden. In januari 1945 komen vluchtelingen uit Velde aan in Roden. Daar worden ze goed opgevangen. De mensen krijgen een gastgezin en zijn snel ingeburgerd. Na de oorlog bieden de Veldenaren de gemeente Roden een gedenkteken aan in de vorm van een pomp. Deze pomp staat aan het Julianaplein.
Roden- Norgerweg
Op de begraafplaats in Roden staat een oorlogsmonument. Het is een gedenkmuur van rode baksteen met in het midden een witte natuurstenen gedenkplaat.
Peize- bevrijdingsmonument
Dit monument herinnert aan de bevrijding van Peize op 14 april 1945. Het monument bestaat uit een zwerfkei geplaatst op een voetstuk van veldkeien die een liggend esdoornblad vormen. De vorm verwijst naar de vlag van de Canadezen die het dorp hebben bevrijd.