Bijzonder boek over Joods onderduikerszusje

Pas na de oorlog werd Doortje weer Marion

PEIZE – De in Peize woonachtige Jantsje Renema heeft – in het kader van 75 jaar bevrijding – een boek geschreven over Marion Kalker. Of zoals zij de Joodse vluchteling tijdens de Tweede Wereldoorlog leerde kennen: ‘Doortje’. De vluchtende Jodin kwam in het Friese Lollum terecht in het gezin van Jantsje, alwaar ze tot het einde van de oorlog ondergedoken zat. ‘Voor mij was Doortje als een grote zus’, zegt Jantsje, die haar bijzondere verhaal vastlegde in het boekje ‘Lopen in het hoge gras – Een geschiedenis uit de Tweede Wereldoorlog’.

‘Ik schreef recepten voor het Agrarisch Dagblad. Uiteindelijk besloten zij om die recepten te bundelen tot een boek, als presentje voor de lezers.’ Een andere tak van sport weliswaar, maar enige ervaring heeft Jantsje dus wel. ‘Ik ben kooklerares geweest aan huishoudscholen in de stad en op het platteland. In die hoedanigheid stond ik jarenlang voor de klas. Later ben ik nog een jaar geschiedenis gaan studeren aan de Universiteit van Groningen. Ik heb er mijn propedeuse gehaald, maar heb verder niet heel veel met de studie gedaan. De interesse bleef echter.’

Vandaar dat ze besloot het verhaal over ‘Doortje’ vast te leggen. Jantsje herinnert zich nog de dag dat Doortje bij haar gezin in Lollum kwam wonen. ‘Dat was een schokkende ervaring’, stelt zij. ‘Ik was 3,5 jaar en de grootste schok was vooral dat zij zonder haar vader en moeder bij ons kwam wonen. Het is mijn oudste, bewuste ervaring als kind. Ik vond dat zoiets geks.’

Bijna van meet af aan zag Jantsje Marion als haar grote zus. ‘Ze was tien jaar ouder, dus zo voelde dat.’ De naam Marion leerde Jantsje pas na de oorlog kennen. ‘Omdat het gevaarlijk zou zijn haar  echte naam te gebruiken, werd ze Doortje genoemd. Dat is een verbastering van haar tweede naam, Dorothea.’

Toen Marion bij de familie Renema terecht kwam, had ze al een flinke reis achter de rug. ‘Wij waren het laatste adres. Daarvoor had ze al op meerdere andere adressen ondergedoken gezeten’, weet Jantsje. ‘Bij ons had ze het ontzettend naar haar zin. Dat kwam omdat ze hier meer vrijheid had. Lollum werd in de Tweede Wereldoorlog ook wel ‘het Engelse dorp’ genoemd, omdat hier bijna geen NSB’ers woonden. Daardoor durfden mijn ouders Doortje gewoon naar school te laten gaan.’

De vader van Jantsje zat bij het verzet en verborg onder ander wapens van de Duitsers. Ondertussen was haar vader, Lútsen, werkzaam op de school in Lollum. Als hij, na een spannende nacht, met zwarte vegen op zijn gezicht en handen voor de klas stond, zei hij dikwijls dat hij de kachel niet aan kon krijgen. Ondanks dat Lollum een relatief veilig dorp was, hing er altijd een soort spanning in de lucht. ‘Dat herinner ik me nog steeds’, zegt Jantsje. ‘Marion mocht best veel, maar één keer werd vader toch echt kwaad op haar. Dat was in de winter, toen de sloten bevroren waren. Marion was van sloot naar sloot wezen schaatsen en kwam zo in andere dorpen terecht. Ze had echt een Joods uiterlijk, dus dat was nogal gevaarlijk.’

Nog gevaarlijker was de razzia die plaatsvond. Ondanks dat de familie Renema een schuilplek in het huis had gemaakt, besloten ze Marion te laten liggen in haar bed. Een warm bed maar onbeslapen bed, zo redeneerden de ouders van Marion, zou immers maar verdacht zijn. ‘Twee Duitse soldaten kwamen de kamer van Marion op en keken in haar bed. Marion had pikzwart haar, ze had een heel Joods uiterlijk. En toch lieten de soldaten haar liggen. Ik dacht eerst dat ze dat deden omdat ze goede soldaten waren en dat ze niet wilden dat haar iets overkwam. Maar later bleek dat ze op zoek waren geweest naar jongvolwassenen die dwangarbeid in Duitsland konden verrichten. Misschien waren ze gewoon niet zo gefocust op kinderen die avond.’

Na de oorlog hield Jantsje contact met Marion. ‘Ze heeft het er een tijdje lastig mee gehad dat er aan de ene kan mensen waren zoals mijn ouders, die hun leven waagden voor haar en dat er aan de andere kant mensen waren die haar dood wilden zien. Dat heeft ze nooit echt kunnen begrijpen.’

Het aangrijpende verhaal van Jantsje wordt uitgegeven door Uitgeverij Ter Verpoozing te Peize. Het is te koop bij boekhandel Daan Nijman te Roden, bij de uitgeverij en bij Jantsje zelf (jrenema.peize@kpnmail.nl).