‘De feminisering in het onderwijs, daar maak ik me wel zorgen over’

Afscheidsinterview docent Harm Gaikema, de Tandem

RODEN – Je werkzame leven is te vergelijken met een spannend boek. Als je het uit hebt, is het sloes. Ga je een nieuwe fase in, vindt docent Harm Gaikema. Dit is zijn allerlaatste week op obs de Tandem. ZIJN Tandem, waar hij vanaf het eerste begin bij betrokken was. Na deze week zit het er definitief op. Is het laatste hoofdstuk gelezen. Harm ziet er niet tegenop. “Ik heb een mooie periode gehad, maar het is ook klaar nu.” Wel heeft hij nog een boodschap. Iets wat hem zorgen baart: de feminisering in het basisonderwijs. “Dat is echt een punt. Jongens kunnen zich niet meer identificeren.”

Harm Gaikema is er wel klaar voor; zijn prepensioen. Plenty tijd om lekker te toeren op z’n Yamaha R6. Of een potje te tennissen. In de tuin te klooien. Uitgebreid de ochtendkranten door te nemen. Een goed boek te lezen. De onderwijzer heeft namelijk zat hobby’s. Eerst maar eens even terugblikken op ruim 40 jaar onderwijs. Want de docent van de Tandem heeft genoeg om over te vertellen. Tweeëntwintig jaar bestaat de school dit jaar. Een fusie van de vroegere Jan Ligthartschool en de Jetsesschool in Roden. Vanaf dag één was Gaikema betrokken.

“Er is veel veranderd in het onderwijs. Er was wel inspectie, maar je hoefde je niet in alles te verantwoorden. Je deed gewoon wat het beste was voor het kind. Altijd met passie. Nu ben je verplicht om alles tot achter de komma te verantwoorden. Daar word je op afgerekend. Weet je wat nu zo vreemd is? Wanneer je in de praktijk álles goed doet, maar het staat niet op papier, heb je een probleem. Maar als je denkt: ach, laat maar… er komt toch nooit iemand kijken, de methodiek staat immers goed in de computer, is het prima. Dat is de omgekeerde wereld! Als je niet oppast gaat alle spontaniteit eraf. Confronterend is het soms ook. Zo klampte een kind me eens aan: ‘meester, heb jij dat ook gezien? Het nieuws over Charlie Hebdo?’ Ik zei: ‘Ja. Maar we moeten nu aan de slag.’ En op hetzelfde moment dacht ik: het moet ook niet gekker worden! Dit kan niet. We hebben de boeken dicht geklapt en we hebben met de hele klas over de aanslagen gepraat.”

Veel tijd gaat op aan randzaken, bekent Gaikema. Verslagen maken. Documenteren. Verantwoorden dus. “Kijk, je primaire taak als leerkracht is ervoor zorgen dat een kind goed onderwijs krijgt. Lesgeven. Iedere dag moet je fris en fruitig zijn. Er vol energie tegenaan kunnen gaan. Maar als je dan na een lange dag ’s avonds nog achter de computer moet kruipen om alles vast te leggen, gaat die energie er snel vanaf. En toch wil ik niet alles als negatief bestempelen. Om het op z’n Cruijffiaans te zeggen: ieder nadeel heb z’n voordeel. Het voordeel is dat je door ieder kind te analyseren bewuster bezig bent met de ontwikkeling van het kind. Zo kun je maatwerk leveren. Zo van: dit beheers je, maar daar heb je meer aandacht nodig.” De oplossing ligt volgens Gaikema in de aanwezigheid van een onderwijsassistent. Die zou wat randtaken van de leerkracht kunnen overnemen. “Per twee groepen één onderwijsassistent zou ideaal zijn. Iemand die resultaten verwerkt en overzichten maakt. Het typwerk uit handen neemt. Zodat er meer tijd overblijft voor de relatie leerkracht-leerling. Want vergis je niet; een kind werkt toch voor de juf of meester.”

Harm Gaikema is begonnen in de derde klas, nu groep vijf. Later stond hij voor verschillende combinatieklassen, 5-6 en 6-7. De laatste jaren deed hij alleen nog maar groep 8, en als hij dan toch moet kiezen, vindt -ie groep 8 het allerleukst. “Aan de ene kant zijn ze al heel zelfstandig, aan de andere kant hangen ze ongelofelijk aan je. Zijn ze zó afhankelijk. Dat merk je vooral tijdens excursies of schoolreisjes. Al jaren achterelkaar ga ik met groep 8 naar Texel. Ook het contact met de ouders vind ik geweldig. Voor een meerdaagse schoolreis nodigde ik altijd de ouders uit in de klas om ze te informeren over de planning. ‘Heb je je bankpas mee’, vroeg ik ze. En vervolgens: ‘En je pincode?’ Iedereen lachen natuurlijk. Die kreeg ik uiteraard niet. Maar iets dat het aller kostbaarst is, je kind, geef je me wel mee hè’, zei ik dan. Het vertrouwen dat mensen in je hebben, daar ben ik me heel erg bewust van geweest. Mijn bedoeling van de ouderbijeenkomst is dat ouders de regels voor onder andere veiligheid thuis verder bespreken met hun kind. Je kunt een kind namelijk onmogelijk 24 uur aan de hand houden. Simpele afspraken als ‘niet verder tot de knieën de zee in’, besprak ik. Dat werkte altijd goed. Er is nooit iets gebeurd.”

We vragen hoe Harm Gaikema aankijkt tegen de toekomst van het basisonderwijs. Zijn we op de goede weg? Beweegt het onderwijs wel voldoende mee met de ontwikkelingen in de maatschappij? “Steeds vaker zie je alleen nog maar vrouwen in het basisonderwijs. Dat vind ik echt een kwalijk punt. Jongens kunnen zich niet meer identificeren. Meisjes zijn gehoorzaam. Kunnen zich goed verwoorden. Jongens hebben andere kwaliteiten. Ze zijn directer. Als ze ruzie hebben verkopen ze elkaar een mep en dan is het klaar. Meisjes niet. Dat kan tijden blijven hangen. Kennen veel meer venijn. Die feminisering in het onderwijs, daar maak ik me oprecht zorgen over.” Daar heeft Gaikema zeker een punt. Waar meisjes heel vlijtig de mooiste figuurtjes uit een brok klei weten te toveren, checken de jongens liever hoe lang dat klei aan het plafond kan blijven hangen. Wellicht een hint voor toekomstige Mees Kees’en. Want een leuke job is meester zijn zeker, verzekert Harm die het overigens ‘t allerbelangrijkst vindt dat een kind vooral kind moet kunnen zijn. Óók kinderen van groep 8. Ze moeten blijven spelen. In bomen klimmen. Eruit vallen. En kleuters toetsen? Absolute flauwekul. “Laat ze maar vies worden. Lekker kliederen met water.” Voor wat betreft digitalisering en technologie is Gaikema duidelijk: goed, maar laten we vooral niet doorslaan. “Het digibord is niet meer weg te denken, computers ter ondersteuning ook niet, maar alsjeblieft geen iPad-scholen. Ik heb veel boeken gelezen over pedagogiek en didactiek en één ding is me bijgebleven: er moet altijd ruimte zijn om te spelen. Daar hebben ze hun hele leven profijt van.”

Iets concreets heeft Gaikema niet in de planning na 15 juli. “Eerst maar een beetje wennen aan de nieuwe situatie.” Beetje tuinieren, motortochtjes –Harm op de Yamaha R6, levenspartner Sjaak op de Kawasaki- naar de camping in Zuid Limburg en lekker veel lezen. “Welk boek ik het laats gelezen heb? Het boek van Arnon Grunberg. Dat ging over zijn moeder. En ook een boek met hetzelfde onderwerp van Adriaan van Dis. Dat intrigeert me, mensen die schrijven over de band met hun moeder. Met mijn moeder had ik een heel bijzondere band. Ze is in 2011 overleden. Ik mis haar. Had het zo leuk gevonden dat ze bij het afscheid was geweest. Ze leefde erg mee met het wel en wee van de school. Of ik tegen het afscheid opzie? Nee. Als ik eenmaal afscheid heb genomen, kom ik niet meer terug. Het was een mooie periode, maar het is klaar. Ik ga een nieuwe fase in.”