‘Het waren nog maar snotapen, die de oorlog in werden gestuurd’

Kaarsjes verlichten oorlogsgraven in Norg op kerstavond

NORG - Op 9 oktober 1943 stort een vliegtuig neer in de buurt van de Oldenhofweg tussen Een en Westervelde. De Lancaster, met aan boord zeven mannen, was een dag eerder opgestegen vanuit Engeland, om Hannover aan te vallen. Alle inzittenden kwamen om het leven. Vier van de zeven liggen op de begraafplaats in Norg. De andere drie zijn nooit gevonden.

Elk jaar steekt Henk Luttmer op kerstavond kaarsjes aan op de graven van de vier omgekomen mannen. ‘Nou ja, mannen,’ zegt Luttmer, ‘het waren nog maar snotapen! De jongste in het vliegtuig die omkwam was 17, de oudste 22.’
In de garage van Luttmer staat een voertuig uit de Tweede Wereldoorlog. Hij past maar net. Aan de achterkant een centimeter ruimte, aan de voorkant ongeveer drie. ‘Het is een Dodge WC 54 ambulance. In perfecte staat.’ Hij strijkt over het portier. ‘De buitenkant zit helemaal opnieuw in de verf, van binnen zit de originele verf er nog op. Kijk, hier staan namen van de soldaten in gekerfd.’
Met de auto is hij met zijn vriendin en andere belangstellenden naar de herdenking van D-day geweest, in Normandië. ‘Wat hij neemt? Ongeveer één op drie. Daarom ging hij de laatste keer op transport. Dat is ongeveer net zo duur als erheen rijden.’ Hij grinnikt. Dan wordt hij serieus. ‘In 2019 reden we met deze auto over het strand. Het strand was helemaal verlaten op één man na. We raakten aan de praat en  zijn oom bleek bij hetzelfde onderdeel te hebben gezeten als ons voertuig, Blue and Gray Division, 29th. Je zag de emotie bij die man. Dat raakt me dan. De herdenking van D-day is zó indrukwekkend. Er vliegen dan zelfs oude vliegtuigen over. Natuurlijk niet zoveel als op D-day, toen zag de lucht zwart van de vliegtuigen. We zijn ook bij de Amerikaanse begraafplaats geweest. Daar heerst een heel bijzondere sfeer. Heel stil en heel sereen. Je ziet al die duizenden graven op een rij en dan besef je hoeveel deze mensen gegeven hebben. Zulke jonge mensen zijn hier omgekomen. Ik heb daar op een muurtje gezeten. Toen we thuiskwamen gingen we de film Saving Private Ryan kijken. Die begon precies daar waar ik op dat muurtje zat. Dat vond ik zó heftig. De film is gemaakt naar getuigenissen van mensen die daar gevochten hebben. Het eerste kwartier van de film heb ik dan ook eerst overgeslagen.’

Luttmer heeft iets met oorlog. ‘Ik heb zelf in Bosnië gezeten. Ik mag mezelf een veteraan noemen. Maar als ik denk aan veteranen, dan denk ik vooral aan die mannen die de Tweede Wereldoorlog meegemaakt hebben.’
Nadat hij in Bosnië was geweest, nam hij uiteindelijk ontslag. ‘Ik kon niet meer goed wennen aan het kazerneleven.’
Luttmer was altijd al geïnteresseerd in de Tweede Wereldoorlog. Toen hij iemand leerde kennen die handelde in oude spullen uit de oorlog en daar ook nog een baan in vond, werd die belangstelling nog groter. Zijn vriendin, Floor, heeft dezelfde belangstelling. ‘Dat werd mij met de paplepel ingegoten. Mijn  vader was ook altijd met de oorlog bezig en we gingen regelmatig naar Normandië. Op een gegeven moment kom je op een leeftijd dat je denkt: deze jongens waren even oud als ik. En die werden zo de dood in gestuurd. Hoe moet dat gevoeld hebben? Daar kun je je geen voorstelling van maken.’

In 2015 kreeg Dick Jansen uit Friesland het idee om een kaarsje op de oorlogsgraven in zijn woonplaats te branden. En hij vond dat meer mensen dat zouden moeten doen. Hij zetten zijn actie op Facebook. De actie liep zo uit de hand dat er op kerstavond 2020 rond de 14.412 lichtjes brandden. Op graven in Nederland, maar zelfs over de grens, in België en Duitsland. ‘Drenthe blijft nog een beetje achter.’ vertelt Luttmer, ‘Mensen die een lichtje branden kunnen dat doorgeven op Facebook, zo kunnen we zien waar ze worden gebrand. Kijk, de jongens die hier liggen zien die lichtjes natuurlijk niet. Maar de jongens die hier liggen hebben nog wel familie. Ik zou daar graag contact mee hebben. Vorig jaar zou die familie naar Norg komen en daarom hebben wij dronebeelden gemaakt van de lichtjes op de graven. Helaas ging dat bezoek niet door vanwege Corona. Ik hoop ze dus nog persoonlijk te kunnen overhandigen.’
Hij is even stil. Dan: ‘Die jongens waren nog zo jong. En ze hadden gewoon een leven, net als wij. Dromen over de toekomst. Allemaal verschillende mensen met verschillende verhalen. Laten we niet vergeten wat voor offer ze gebracht hebben. Als ik daar bij zo’n graf ben zie ik de beelden voor me van wat die jongens overkomen is. Ik vind het belangrijk dat we daar bij stilstaan.’