‘Ik ben die ochtend niet opgestaan om een ernstig feit te plegen’

Iedereen kent de penitentiaire inrichtingen in Veenhuizen van de buitenkant. Maar niet veel mensen weten hoe het er van binnen aan toe gaat. Hoe het is om er te zitten, of om er te werken. Tijd om eens een kijkje in de gevangenis te nemen in de reeks Blik in de bajes.

Susan Wolters – herstelconsulent

VEENHUIZEN – Herstel in de penitentiaire inrichting kan uit veel facetten bestaan. Het meest bekend is herstel tussen dader en slachtoffer. Maar ook kan er gewerkt worden aan herstel in het eigen sociale netwerk, richting de maatschappij, de wijk of de buurt waar iemand vandaan komt, of herstel met de werkgever. Herstel kan erg belangrijk zijn om een periode af te kunnen sluiten.
Susan Wolters is een van de weinige herstelconsulenten in Nederland. ‘Dat wil overigens niet zeggen dat er in een PI zonder herstelconsulent geen herstelbemiddeling mogelijk is, maar ik denk wel dat mijn werk het mogelijk maakt zoveel mogelijk wegen te bewandelen.’
Susan werkt samen met ketenpartners, zoals Perspectief Herstelbemiddeling en de Eigen Kracht Centrale. ‘Het begint ermee dat een gedetineerde aangeeft contact met mij te willen omdat hij op wat voor manier dan ook aan herstel wil werken. Laten we als voorbeeld herstel met een slachtoffer nemen. De gedetineerde kan dat zelf aangeven, maar het kan ook opgepikt worden door een penitentiair inrichtingswerker (PIW-er), een casemanager, eigenlijk iedereen die met gedetineerden werkt. Het kan bijvoorbeeld zijn dat iemand een telefoongesprek heeft met een familielid dat niet goed verloopt en dat een PIW-er dat oppikt. Ik nodig iemand dan uit en ga een aantal gesprekken met diegene aan. Aan de hand daarvan bepaal ik welke ketenpartner ik kan inzetten.’
Susan gaat blanco het gesprek met een gedetineerde aan. ‘Daarmee bedoel ik dat ik niet van tevoren het dossier ga lezen. Ik wil eerst zijn kant van het verhaal horen, ik wil weten hoe hij aankijkt tegen wat hij heeft gedaan. Daarna ga ik het dossier lezen. Als daar een heel andere versie in staat, ga ik daarover in gesprek.’
Perspectief Herstelbemiddeling is een onafhankelijke partner die kan bemiddelen tussen slachtoffer en dader, bij bijvoorbeeld een overval, een zedenmisdrijf of een verkeersongeval. ‘Soms is het genoeg dat de dader een brief schrijft, soms komt het daadwerkelijk tot een ontmoeting. Dat gebeurt natuurlijk alleen als het slachtoffer daaraan mee wil werken. Dat kan langzaam opgebouwd worden, van briefwisseling, tot videocall, tot ontmoeting. De Eigen Kracht Centrale is ook onafhankelijk. Zij regelen Eigen Kracht conferenties. Daarbij worden bijvoorbeeld familieleden van de dader uitgenodigd omdat hij uitleg wil geven over wat er is gebeurd en hoe ze aan hem kunnen zien dat het niet goed met hem gaat omdat hij bijna vrijkomt en niet weer de fout in wil gaan.’
De trajecten zijn voor veroordeelden, maar ook gedetineerden waarvan de rechtszaak nog loopt, kunnen een aanvraag doen tot mediation in strafzaken. ‘Dit kunnen zij via mij doen of via hun advocaat. Deze bemiddeling vindt plaats in de rechtbank of het gerechtshof. Hier wordt gekeken of er mediation mogelijk is tussen dader en slachtoffer. Dit betekent niet dat de straf korter zal worden, wel dat je schade kunt herstellen. Als de officier weigert en geen mediation wil inzetten, kan ik het pad bewandelen via Perspectief Herstelbemiddeling. Wel is het zo dat vaak geadviseerd wordt, de rechtsgang dan toch even af te wachten. Dat kan lastig zijn voor de gedetineerde, maar ook voor het slachtoffer. Zo hoorde ik via Perspectief Herstelbemiddeling een treffend voorbeeld. Over een slachtoffer van een aanrijding. De chauffeur mocht geen contact hebben met het slachtoffer, terwijl hij enorm met het ongeluk in de maag zat. Het slachtoffer wist niet dat het niet mocht, en dacht dat het hem niet interesseerde. Op het moment dat er eindelijk contact mogelijk was, kon er pas met het helingsproces begonnen worden, voor beide personen.’

Cursus Puinruimen

Susan geeft ook de cursus Puinruimen aan gedetineerden. ‘Samen met een van de geestelijk verzorgers geef ik deze tien wekende durende cursus. In die cursus zitten ook vier gastsprekers. Bijvoorbeeld een ex-gedetineerde die zijn leven weer op de rails heeft gekregen. Hij vertelt wat de omslag in zijn leven was en wat zijn ervaringen waren. Maar ook een slachtoffer van een delict, een zoon van een gedetineerde en iemand die een familielid heeft verloren door een ernstig delict. Dat is altijd erg heftig, de jongens zijn daar erg van onder de indruk. De groep bestaat uit tien gedetineerden van verschillende afdelingen. We proberen eerst een groep te maken die vertrouwd genoeg met elkaar is om emoties toe te laten. Puinruimen is dus een mooie titel die alles zegt. Wat je vaak hoort is: Ik ben die ochtend niet opgestaan om een ernstig feit te plegen. Het is mij ook overkomen, ik zou willen dat het nooit gebeurd was.’

Naast de gedetineerde, begeleidt Susan ook de slachtoffers die voor een herstelgesprek de gevangenis in Veenhuizen binnenkomen. ‘Ze moeten bijvoorbeeld niet op de gang de gedetineerde al tegenkomen. De ruimte waar ze elkaar ontmoeten moet ruim genoeg en zo ingedeeld zijn, dat ze ver genoeg uit elkaar zitten, dat er koffie en thee is, dat de gedetineerde wordt begeleid. Het personeel moet weten dat er slachtoffers komen, die zijn misschien gespannen bij binnenkomt. Ook moeten de slachtoffers en de steunfiguren van de dader elkaar op de parkeerplaats niet tegenkomen, met al deze dingen moeten we rekening houden.’
Veel slachtoffers weten niet dat er bemiddeld kan worden. ‘Dat vind ik erg jammer. Het kan ook hen helpen bij de verwerking. Ik krijg ook wel terug dat slachtoffers zeggen: in mijn hoofd was hij een monster geworden, maar hij blijkt een gewoon mens te zijn.’
Mensen die zelf slachtoffer zijn en een herstelbemiddelingstraject in willen of daar vragen over hebben, kunnen meer informatie vinden op: perspectiefherstelbemiddeling.nl.