‘Ik ben een trekker. En soms denk ik: verrek, waar is de rest gebleven?’
Elly van Pagée genomineerd voor Kunst&Cultuur prijs”
FOXWOLDE – Verhalenverteller Elly van Pagée is genomineerd voor de allereerste Kunst&Cultuur prijs die uitgereikt zal worden tijdens het derde Wat ’N Kunst festival dat in Roden gehouden wordt. ‘Niet nodig’, zei ze nog tegen een vriendin die zich voor haar in wilde spannen om haar op de nominatielijst te krijgen. Ze houdt namelijk niet van wedstrijden. Nu ze genomineerd is, vindt ze het toch wel leuk, bekent ze. Elly is voorbereid op het interview met de Krant. Op tafel ligt een lijstje, maak er gerust lijst van, met zaken waar ze zich tegenaan bemoeid heeft (en nog steeds doet) sinds ze in 1975 samen met haar echtgenoot Gerard Borren neerstreek in het pittoreske Leutingewolde. “In dit klimaat is het belangrijk om naar elkaar te luisteren. Dat je ook kennis neemt van het perspectief van andere mensen.”
De rode draad in het leven van Elly van Pagée zijn verhalen. Haar vader was een bekende dominee in Amsterdam. Van heinde en verre kwamen mensen af op de verhalen van de preektijger. “Zijn preken waren ongelofelijk populair, het was de tijd van de verzuiling. Hij preekte in de Spuikerk, hij kon ontzettend mooi vertellen. Het zit in onze familie. Mijn broer is verhalenverteller van beroep. Hij gaat langs scholen en manifestaties om verhalen te vertellen. Toen we hier kwamen wonen kwam ik in aanraking met de Amnesty groep in Roden. Op scholen vertelde ik over kinderrechten en mensenrechten. Later, toen Gerard met pensioen ging, voerden we samen theaterstukken op. Kinderen vinden het prachtig. Als je verhalen theatraal vertelt onthouden ze veel beter. Zo hebben we eens een verhaal verteld over de posities van de Roma’s. Over de historie en dat er nauwelijks kansen zijn voor Roma kinderen. We hebben kinderen van Roma-families uit Slowakije gevraagd tekeningen te maken over wat ze later willen worden. Datzelfde deden we hier. Al die tekeningen hebben we verzameld. Toen zagen de kinderen de verschillen. De Roma-meisjes zagen zichzelf vooral als moeder van een gezin met veel kinderen. De jongens tekenden veel praktische beroepen als loodgieter of timmerman. Veel meer variatie was er niet. Simpelweg omdat ze niet beter weten. Hier zag je een dierendokter, een politieman en een kapper.”
Nieuwsgierigheid en interesse in de Tweede Wereldoorlog brachten Elly bij een bijeenkomst over 40 jaar vrijheid in Roden. “Ongevraagd werden mij verhalen verteld over dingen die zich hier hebben afgespeeld tijdens de oorlog. Wie er allemaal bij de NSB hadden gezeten. Die verhalen leefden hier nog heel erg, merkte ik. Het was in 1985 toen er een bijeenkomst belegd werd. De gemeente wilde iets doen met 40 jaar vrijheid. Jaap Verkerk was burgemeester. Scholen en organisaties uit allerlei lagen waren uitgenodigd om mee te denken. Er kwam helemaal niets uit. Ideeën waren er niet. Iemand in het gezelschap stond op. ‘Niet over praten. Laten we de beerput niet weer opentrekken. We weten allemaal wat hier gebeurd is’, luidde zijn boodschap. Ik dacht: waar heeft hij het over? En: waar is hij bang voor? Ik was import. Wist van toeten noch blazen. Samen met Elly Pries heb ik mensen gezocht die erover wilden praten.”
Straatnamenproject
Elly sprak met Peter van der Velde, toen directeur van de basisschool in Roderesch en met Harm Boer, wiens moeder Joodse onderduikers in huis had aan de JP Santeeweg. “Heel langzamerhand werd me duidelijk wat zich hier heeft afgespeeld. Omdat ik erg geïnteresseerd ben in de geschiedenis heb ik me aangemeld bij de 4-mei groep, nu de Stichting Herdenken Noordenveld. We zijn bezig geweest met het ‘straatnamenproject’. Veel straten in Roden hebben een naam van iemand die iets met de oorlog te maken had. De Postemastraat, de Aaldersstraat, de Torensmalaan, de Oudgenoegstraat. Vroeger stond eronder wat iemand heeft betekent. ‘Verzetsstrijder’ of ‘oorlogsslachtoffer’. Die borden zijn allemaal vervangen door de gemeente. Waarom is niet bekend. Daar hebben we nog steeds geen antwoord op. Nu zijn ze opgegaan in anonimiteit. De link met het verleden is weg. We willen graag de oude borden terug. Er is iets verdwenen wat belangrijk is.” Ook hier voeren de verhalen de boventoon. Op scholen geeft Elly gastlessen waarin ze vertelt over de oorlog. Op het Hoge Holt vertelde ze het verhaal van Saartje Oudgenoeg. “Een Joods meisje van 12 jaar. Een droevig verhaal. Saartje zat op de Scheepstraschool. Daar mocht ze niet meer zijn omdat ze Joods was. Haar hele familie is weggevoerd naar de gaskamers. Ik heb een soort dagboekje gemaakt over de dingen die ze had meegemaakt. Met tekeningen. Omdat de kinderen net zo oud zijn als Saartje toen, konden ze zich gemakkelijk inleven. Later ben ik met de klas naar Westerbork geweest. Ze waren zó onder de indruk.”
Voorstellingen
Naar aanleiding van alle verhalen die ze inmiddels had verzameld, heeft Elly in samenwerking met een regisseur een voorstelling gemaakt. ‘Verloren’ heet het. De drie voorstellingen die gehouden werden in Roden, Peize en Norg zijn door ruim 700 mensen bezocht. En daar bleef het niet bij. Ook werd ze gevraagd een eenakter te maken. In ‘Dochters van’ ontmoet een dochter van een NSB-burgemeester een dochter van een Joods gezin. Een stuk dat nogal voor wat commotie zorgde. “We konden niet om de NSB-ers heen. Die waren er nou eenmaal. Kinderen van NSB-ers hebben vreselijke dingen meegemaakt. En maken ze nog steeds mee. Er zijn verhalen van volwassen mensen die overal uitgekotst worden. Echt vreselijk, wat een last die mensen met zich meedragen. Terwijl ze er helemaal niks aan kunnen doen. Ook die verhalen moeten verteld. Niet iedereen was het daarmee eens. Sommigen zagen er niets in en werden zelfs boos. Wilden niet opnieuw het verleden oprakelen. Dat snap ik. Toch heeft het me er niet van weerhouden om het te maken. Wel hebben er een personage van gemaakt. Een persoon die vanuit het publiek naar het podium liep en riep dat het niet kon, dat het niet mocht.” Nog een perspectief waar Elly niet omheen kon: dat van de dader. “Overal waar ik kwam hoorde ik de naam Jacob Luitjens vallen. Ik heb alle verhalen verzameld, de teksten geschreven en de verhaallijn bedacht. Samen met de regisseur heb ik alles uitgewerkt.” De voorstelling ‘De Zaak L.’ was een feit. Het stuk dat gespeeld is door Theatergroep Verloren vertelt het verhaal over de schrik van Roden en de sporen die hij heeft nagelaten.
75 jaar vrijheid
Volgend jaar staat Elly van Pagée voor een nieuwe uitdaging: stilstaan bij 75 jaar vrijheid. “De gemeente heeft een ambtenaar ingezet die alle partijen bij elkaar moet brengen. Ik ben benieuwd. De gemeente faciliteert, wij mogen samen met andere organisaties iets organiseren. We hopen drie dingen te kunnen bereiken. We hebben onze wensen aangegeven. Wat die zijn? Een tentoonstelling in K38. ‘Kanaalstraat in oorlog’. Daar woonde vroeger alles en iedereen door elkaar. NSB- ers, onderduikers, politiemensen, verzetsstrijders. Iedereen hield z’n mond en zweeg. En de Melkfabriek staat er, waar de mei-staking plaatsvond. Door de Kanaalstraat centraal te stellen kun je de oorlog belichten. In samenwerking met scholen willen we podcasts maken om de verhalen achter de deuren van huizen te horen. Het tweede dat we graag willen is een monument. De naam weten we al: Vertrekpunt. Symbool voor de oude tramhalte die hier lag. En op 5 mei hopen we in samenwerking met WiN een Vrijheidsmaaltijd te kunnen houden in Roden. In alle wijken willen we plekken uitzoeken waar mensen gezamenlijk een maaltijd kunnen nuttigen. Het gaat om de verbinding. Ik hoop echt dat ons dat gaat lukken. En dat we er een jaarlijks terugkerend iets van kunnen maken op 5 mei.”
Wat Elly drijft, willen we tot slot van haar weten. Stilte. Dan: mijn kinderen vertelden laatst een verhaal dat mij karakteriseert. Dat ging over een repetitie die we hadden in mijn schooltijd. Het ging niet over de stof dat we geleerd hadden maar over iets totaal anders. Ik zei: laten we protesteren. Laten we als protest met elkaar een prop maken van de toets en in de prullenbak gooien. Ik deed het. En was de enige. Dat typeert me wel. Ik ben een trekker. En soms denk ik: verrek, waar is de rest gebleven? Ik ben erg maatschappelijk betrokken. Zie het als een missie verhalen door te vertellen. Zeker in dit klimaat is het belangrijk naar elkaar te luisteren. Om kennis te nemen van het perspectief van andere mensen. Veel mensen zijn geneigd in hun eigen bubbel te leven.”
Wie vindt dat de Kunst&Cultuur prijs moet prijken op de schoorsteenmantel van Elly van Pagée kan z’n stem uitbrengen! Dat kan via de website: kunstencultuurprijs.nl of via het stemformulier hieronder. In de aankomende weken worden ook de andere genomineerden aan u voorgesteld. De prijs wordt uitgereikt op zaterdag 24 augustus, de gala-avond van het Wat ’N Kunst festival.