Koning winter of Wintervorst?
Afgelopen week kwam hij regelmatig voorbij. De stijf bevroren kikker op een ven in het Drents-Friese Wold. Wat was er gebeurd? Was het een avonturier? Verwarde kikker? Domme kikker? Opgejaagde kikker? Een prins? Niemand die het weet en de koele kikker waarschijnlijk zelf ook niet. Nu is hij hartstikke dood.
Ook voor mij kwam de vorstperiode als verrassing. We hadden net een lange ‘warme’ periode achter de rug. Een soort ‘tussenijstijd’ tussen twee ijstijden. Je houdt al bijna geen rekening meer met ijzige winters. We moeten vaak diep in ons geheugen graven om de beelden van langdurig besneeuwde winters en Elfstedentochten op te halen. Ik heb het niet over de wintersport maar over winters in Nederland. Ik kan me nog herinneren dat we de auto van Sinterklaas, het was te koud voor de schimmel, moesten duwen. De auto zat vast in de sneeuw. Dat was tientallen jaren geleden.
Voor weerkundigen begint de winter op 1 december maar officieel start de astronomische winter op 21 december. Een paar dagen voor de Kerst. Dan staat de zon loodrecht boven de Steenbokskeerkring. Waarom we seizoenen hebben? Dat komt, eenvoudig gezegd, door de schuine stand van de as waarom de aarde draait. De zon komt in ons land daardoor in de winter minder hoog boven de horizon dan in de zomer. Daarom schijnt de zon hier in de winter korter dan in de lente, zomer en herfst.
Daardoor wordt het ’s winters ook kouder. Als de temperatuur onder de nul graden zakt, dan bevriest water. Dat noemen we vriezen of vorst. Wist je trouwens dat vorst vroeger vrost was? Net als in het Engels en Duits. In Engeland spreken ze over ‘freeze and frost’ in Duitsland ‘Frieren und frost’. Op internet las ik dat de klinker en de ‘r’ in vorst in de loop van de tijd zijn omgedraaid. Ooit was het vrost in plaats van vorst. Dat wisselen van klanken wordt metathesis genoemd. Denk ook aan weps en wesp en geps en gesp, maar dat terzijde.
Terug naar de kikker. Kikkers zijn koudbloedige dieren. Hun lichaamstemperatuur hangt af van de omgevingstemperatuur. ‘Koele’ kikkers bewegen langzaam en daar passen ze hun leefwijze op aan. Ze jagen alleen overdag als het warmer is. Tegen de tijd dat de winter nadert gaan ze in winterslaap. Ze kruipen bijvoorbeeld in een verlaten holletje of in de modder op de bodem van sloten en vijvers. Tijdens de winterslaap klopt het kikkerhartje nog heel langzaam. Het bloed stroomt traag door het lichaam en ademen door hun huid. Rond maart / april komen de kikkers weer tevoorschijn.
Er drijven, na een vorstperiode, soms dode kikkers in de tuinvijver. Dat komt vaak doordat uitwisseling van gassen met de buitenlucht, door het ijslaagje, niet kan plaatsvinden. Deze giftige gassen ontstaan door rottende plantenresten in de vijver. Dit kun je voorkomen door voor de winter de vijver op te schonen. Lukt dat niet, leg dan een bundel riet of stro in het water voordat het water bevriest. Ben je te laat, boor dan een gat in het ijs en stop daar riet of stro in.
Tja, en dan die bevroren kikker…. vrouwen weten al eeuwen dat in iedere kikker een prins kan zitten. De enige manier om daar achter te komen, is door de kikker te kussen. Wellicht heeft de bevroren kikker een denkfout gemaakt omdat wij een taalkundige sprong hebben gemaakt? Riep iemand vorst bij de vijver en kwam de prinsenkikker daarom tevoorschijn? Niemand zal het weten.
Andre Brasse - Puur Natuur 86 - december 2022