‘Burger Willem de Lille heer van het Huis ter Heijl of ter Helle...’

Lezers van deze rubriek weten dat ik gevoelig ben voor de taal, die gesproken wordt. Vooral door politici. Zo zul je kwalificatie “burger” niet vaak meer horen... uitgesproken door de volksvertegenwoordigers van Noordenveld. Een enkele dwaas daargelaten... Het begrip burger is vooral tot ons gekomen door de Franse Revolutie en de er opvolgende bezetting van 1795 tot 1813 van ons land. Het was een burgerlijke revolutie. De Burgerij wilde zijn financieel florissante positie verguld zien met leuke baantjes in het landsbestuur. De tot dan toe regerende aristocratie werd gedwongen het hoofd neer te leggen... Op de guillotine. Die maakte overuren bij overweldigende belangstelling. De burger met uit hun midden de latere door zichzelf gekroonde keizer Napoleon greep de macht. Veel veranderingen werden door gevoerd... niet alleen de macht van de aristocratie kwam ten einde. Ook de geestelijkheid moest een toontje lager zingen...
Op het huis ter Heijl of ter Helle, zoals het in de middeleeuwen heette, woonde Willem de Lille, advocaat en deze was onder invloed van die Franse revolutie patriot geworden. Na de inval van de Pruisen in 1787, op verzoek van de Struise stadhoudersvrouw Wilhelmina, die door die brutale patriotten was aangehouden bij Goejanverwellesluis, moest Willem de Lille niet uitwijken naar Frankrijk, zoals de meeste patriotten. Nee hij was het jaar daarvoor aangetrouwd met de weduwe douairière Johanna van Dedum tot den Gelder. Weduwe geworden dat zelfde jaar van Baron Arend Sloet. Deze op zijn beurt was in de voorgaande jaren eigenaar geworden van het vervallen huis ter Heijl uit de boedel van de Nienoordse van Inn en Knyphuisens... Willem was plotseling een vermogend man. In de Franse tijd werd zijn vermogen geschat op 280.000 gulden. Het hoogste in Drenthe. Door de Franse bezetting kreeg de patriot Willem de wind mee. Hij liet het Huis ter Heijl voor heel veel geld herstellen in zijn oude luister. Ook legde hij de Drentse Wijk aan met verlaten en windmolens om de in het Ronerveld gegraven turf af te kunnen voeren. Omdat hij ook de betrokken arbeiders in Ter Heijl huisveste kreeg “burger” Willem de Lille een goede naam bij de Franse bestuurders. Er werd de loftrompet over hem uitgesproken vanwege zijn pionierswerk in de Drentse venen... Hij werd ten voorbeeld gesteld aan andere burgers in ons land. Onder burgers werd toen verstaan uitsluitend de ‘gegoede burgerij’. De rest van de bevolking huisde onder erbarmelijke omstandigheden. Dan komen we direct bij de schaduwkant van de loftrompet over burger de Lille. De patriottische nieuwe schulte Steven Winsingh woonde niet in de Winsinghof, maar in de Spijker iets verderop. De schulte werd later onder Frans bestuur de burgemeester... Als deze schulte voor de verandering niet straalbezopen was moest hij de belastingen ophalen en vermelden in het zogenaamde Haardstedenregister. Dit is bewaard gebleven. De schulte was minder vleiend over de arbeiders van burger Willem. “Zij wonen daar in veententen... weeten niet voor hoelange... Zij zijn onmachtig iets te kunnen betalen...” De revolutionaire burgerlijke theorie van de Fransen klonk veelbelovend. De schulte bracht de praktijk simpel en ontnuchterend onder woorden...
Behalve de burgerij, die gegoed door het leven gingen had je een grote arbeidersklasse en een onderklasse in lompen en plaggenhutten. Pas in de jaren 10 van de vorige eeuw kwam er algemeen kiesrecht. In de jaren 60 rukten de burgerlijke sociologen op... Die maakten de bovenlaag wijs dat je de arbeiders en onderklasse beter onder een noemer met gegoede burgerij kon plaatsen... Een arbeider werd eerst medewerker, in het beste geval sous-chef, onder de chef. Later burger. De nieuwe burger moest ingeburgerd worden. Daar hebben weer heel wat deskundigen een leuk baantje aan overgehouden...ook in Noordenveld. Daar noemen nog een aantal politici U en mij hardnekkig “burger”. Behalve als ik in de buurt ben. Dan kijken ze wel uit...