Puur Natuur - Stervende zwaan

actueel

‘Hé André loop eens met me mee Ik wil je wat laten zien’. Een van onze stoerste buurtbewoners vroeg, tijdens het hondenrondje, mijn aandacht. Hij nam me mee naar de rand van onze buurtvijver en wees me op de zwanenbloemen in het water. ‘Wat zijn ze mooi he’ ‘Vorig jaar ben ik zo boos geworden, toen hebben ze hier alles kapot gemaakt en op de kant gegooid’. En inderdaad, ik herinner het me ook. De buurtvijvers en watergangen worden jaarlijks geschoond. Vorig jaar heb ik er nog een twitterbericht over geschreven toen ik de prachtige zwanenbloemen uitgedroogd op de wal zag liggen. 


Het doet me goed als ik betrokken buurtbewoners spreek, die zich inzetten voor hun woonomgeving. Ik sprak meerdere mensen over het schoonmaken van de watergangen. ‘Al die mooie bloemen zijn uit het water geschept’, ‘In die rietkraag broedde een beschermde rietzanger hoe kunnen ze dit nu doen in het broedseizoen?’ ‘Het water is helemaal bruin en stinkt enorm de laatste dagen’. ‘Gisteren zag ik allemaal meeuwen pikken op een grote dode vis die in het water dreef’ en zo kan ik nog een tijdje doorgaan. Ik begrijp de bezorgde reacties wel. Maar de verantwoordelijken voor het schoonhouden van de watergangen ook. Over watermanagement wordt tegenwoordig veel gediscussieerd. Over het moment en de manier waarop geschoond wordt dus ook.


De Zwanenbloem (Butomus umbellatus) is een van de mooiste inheemse moeras- oeverplanten die ik ken. De plant kan meer dan een meter hoog worden en bloeit van juni tot en met augustus met prachtige rose-rode bloemschermen. Ze zijn niet te verwarren met andere bloemen. De plant stond jarenlang op de lijst van beschermde plantensoorten maar is daar sinds 2017 vanaf gehaald. Dat kan een goed teken zijn, want daarmee lijkt men te zeggen dat het goed met de zwanenbloem gaat. Toch wordt aangeraden om de plant waar mogelijk te ontzien, want zo vaak zien we ze niet.


Hoe komt zo’n mooie plant aan de naam Zwanenbloem? Welk antwoord klopt mag je zelf uitkiezen. We beginnen met de Latijnse naam Butomus umbellatus. Butomus komt van het Grieks ‘Bous’ en temno betekent snijden. Het zou verwijzen naar het scherpe sap dat in de mond bloedingen veroorzaakt. Het snijden zou ook verwijzen naar de scherpe bladranden. Vee dat de plant eet zou hierdoor wonden in de bek oplopen. Umbellatus betekent scherm. Hier wordt de koppeling gelegd met het Engelse woord umbrella dat paraplu betekent. Een andere verklaring is de vorm van de stampers in de bloem. Deze zouden lijken op de sierlijke hals van een zwaan. En de laatste verklaring is dat sierlijke plant voorkomt in stilstaande of langzaam stromende wateren. Daar zwemmen ook vaak zwanen. Je mag kiezen welke verklaring jou het meest aanspreekt.


Lokaal kent men de bloem onder verschillende (streek)namen. Kloek-met-kuikens vind ik zelf wel een mooie naam. In Groningen wordt hij bullepees genoemd vanwege de stevige, ronde bloemsteel. Friezen noemen de plant stoeltjesblom of donderbloem. De naam koffiebonen, op meerdere plakken in ons land gebruikt, verwijst naar de bloemknoppen als de bloem nog niet is geopend. En dan hebben we nog de naam Zwaanmeerbloem in de kop van Overijssel.


Die laatste naam doet me denken aan de balletmuziek ‘Het Zwanenmeer’ van Tsjaikovskien de danssolo ‘De Stervende Zwaan’ van Michel Fokine. Van ‘De Stervende Zwaan’ wordt bekritiserend gezegd dat het een variatie is van ‘Het Zwanenmeer’. Een liefdesverhaal dat oorspronkelijk verkeerd afliep maar in latere edities werd omgebouwd tot een positief liefdesverhaal waarin de hoofdrolspelers nog lang en gelukkig voortleefden. Laten we hopen dat dit ook geldt voor de zwanenbloemen die nu bloeien in onze woonwijk vijver.


Andre Brasse juni 2022 – Puur Natuur nr. 73

UIT DE KRANT