Geliefd en vervloekt
Ik dacht onlangs een groot koolzaadveld te zien in de kop van Drenthe. Het viel me wel op dat de kleur minder fel geel was dan normaal. Toen ik dichterbij kwam bleek het geen koolzaad te zijn maar een enorm veld vol Jakobskruiskruid. Prachtige planten vind ik ze, vol diep geel/oranje gekleurde bloemen. Boven zo’n bloemenveld valt veel te beleven. Het gonst er van de insecten en die trekken op hun beurt weer allerlei vogels aan. Het zal je niet verwonderen dat ik lange tijd in zo’n veld kan vertoeven met mijn camera in de aanslag.
Als ik dit om me heen vertel komen er verschillende reacties los. Variërend van ‘prachtige planten, goed voor de insecten’ tot ‘pure gifplanten en zo snel mogelijk uitroeien’. De laatste reacties komen vaak van paardenliefhebbers. Laat ik me nu regelmatig onder die laatst categorie begeven…. Boeiend want volgens overlevering heeft de plant zijn naam te danken aan Sint Jacob, de beschermheilige van de paarden.
Jakobskruiskruid (Jacobaea vulgaris subsp. vulgaris) is een twee- of meerjarig kruid uit de composietenfamilie. Het wordt tussen de 30-90 cm hoog, bloeit van juni tot oktober met gele bloemen, vaak met een geel/oranje hart. Het is een echte pionier en je ziet ze dan ook vaak op zonnige, braakliggende terreinen, langs spoorwegen, wegbermen, industrieterreinen en akkers. Sinds eind vorige eeuw zie je de plant steeds meer in Noord-Nederland. Elke plant maakt duizenden zaden die door de wind worden verspreidt. Toch lijkt het erop dat de meeste zaden binnen een straal van 50 meter rondom de plant ontkiemen.
De plant is giftig voor zoogdieren en dat maakt hem minder populair. Vooral veehouders en paardenliefhebbers zien de plant liever niet in hun land. Gelukkig ontkiemt de plant slecht in een veld met een dichte grasmat. In levende, verse vorm vormen de planten geen bedreiging omdat paarden en koeien de bitter smakende planten laten staan. Probleem is dat de dieren de plant niet herkennen als deze in gedroogde vorm (hooi) of kuilvoer wordt aangeboden. De plant verliest zijn giftigheid niet en dan is het wel een probleem en kunnen dieren en ziek van worden en zelfs aan dood gaan. De bloemen van Jakobskruiskruid bevatten overigens tweemaal zoveel gif als de bladeren.
Insecten vinden de plant een feestje. Een overheerlijke nectarkroeg vol stuifmeel. Er zijn dan ook tientallen soorten insecten die de plant bezoeken zoals bijen, vlinders en zweefvliegen. Een van die vlinders is de sint jakobsvlinder. Deze vlinder legt juist haar eitjes op de plant. Uit die eitjes komen de zogenaamde zebrarupsen. Ze kunnen met wel 30 rupsen tegelijk een plant snel kaalvreten. Het gevolg is dat de prachtig getekende rupsen maar ook de daaruit voortkomende jacobsvlinders giftig zijn.
De plant kent ook medicinale toepassingen. Zo werd de wortel binnen de volksgeneeskunde gebruikt als laxeermiddelen en de plant zelf tegen menstruatiepijnen. Ook bleek de plant geschikt om ischias reumatische klachten en huidaandoeningen te behandelen. Maar dit is niet zonder risico omdat er kans is op leverschade veroorzaakt door de meerdere giftige alkaloïden in de plant. Tegenwoordig schijnt men te onderzoeken of de plant werkzame bestanddelen bevat die gebruikt kunnen worden bij de behandeling van bepaalde vormen van kanker.
Kortom, een boeiende plant die door veel insecten en onderzoekers wordt geliefd maar vooral door Paardenliefhebbers wordt gevreesd en vervloekt. Bestrijden is lastig, dit gaat het best door de plant handmatig, met handschoenen, te verwijderen. Je kunt er daarom maar beter van genieten van deze zonnig ogende plant.
Andre Brasse juli 2022 Puur Natuur nr. 75.
