‘Terheijl’ nog steeds één groot mysterie
actueel
Bewoners voelen niets voor plannen gemeente
NIETAP/TERHEIJL – Over de oude havezate Terheijl, waaraan de buurtschap Terheijl haar naam dankt, doen ontzettend veel verhalen de ronde. ‘Niemand weet zeker wat er wel en niet juist is. Er zijn veel verhalen en ieder verhaal heeft zo zijn eigen versie’, zegt Frank Wels. Hij woont inmiddels al 41 jaar in het huis waar vroeger de oude havezate Terheijl gevestigd was. In die 41 jaar heeft hij eigenlijk alle verhalen wel gehoord. ‘Veel van die verhalen kunnen we afdoen als fabels, maar dat dit een bijzondere plek is met een rijke historie, is een feit.’ Op het terras van hun ruime tuin zitten Frank en Tinie Wels te genieten van de najaarszon. Het is aangenaam weer en de tuin ligt er prachtig bij. Dat is niet altijd het geval geweest. ‘Toen wij hier aankwamen was er niets’, zegt Tinie. ‘Alle bomen en planten die hier staan hebben wij geplant en zien groeien.’ Het uitzicht vanaf het terras is schitterend. Vanuit de tuin kijk je over de naastgelegen weilanden uit, waar de koeien staan te grazen in de wei. Volgens velen behoorde havezate Terheijl in de 15e eeuw tot de bezittingen van het klooster van Aduard. Dit klooster had in totaal vijfduizend hectare land en behoorde hiermee tot één van de grootste abdijen van West-Europa. Om toezicht te houden op de gigantische bezittingen, besloot het klooster om een aantal plekken van toezicht aan te wijzen. Eén daarvan was Terheijl. ‘Deze plek was uitermate geschikt voor een havezate. Dat komt omdat Terheijl op een ‘lethe’ gebouwd is. Een lethe is een plek waar de aardstralen en waterlopen erg gunstig waren. Dat klinkt een beetje vaag, maar je moet je voorstellen dat men vroeger nog niet veel kennis had van de grond waarop gebouwd werd. Vandaar dat ze destijds een wichelroede gebruikte. Aan de hand van die wichelroede bleek dit een gunstige plek om te bouwen. Daarnaast is het landschap hier glooiend en ligt dit stuk grond hoger dan de omringende stukken grond’, zegt Frank. Door de jaren heen hebben hij en zijn vrouw Tinie de nodige informatie over het huis en haar rijke historie verworven. Terwijl Tinie koffie inschenkt, haalt Frank een bruine map tevoorschijn. In de map zitten documenten, foto’s, tekeningen en oude krantenknipsels van het vroegere landgoed Terheijl. ‘Toen wij hier kwamen wonen was er nog niets aan documentatie’, zegt Tinie. Alle informatie die in de bruine map zit, hebben zij door de jaren heen van anderen gekregen. Er kwamen vaak mensen van buitenaf een kijkje nemen of informatie vragen over het landgoed. Via deze mensen vergaarden Frans en Tinie veel informatie over de oude havezate Terheijl. Zo kwam er ooit een man over de vloer, die alle lethes in de omgeving in kaart gebracht had. ‘Ik weet nog heel goed dat hij met een wichelroede in onze woonkamer stond’, zegt Frans. ‘Hij wou ons laten zien hoe men vroeger op zoek ging naar deze lethes, zodat zij wisten waar men het beste kon gaan bouwen. Op den duur overhandigde hij zijn wichelroede aan mij. Ik was erg sceptisch natuurlijk, tot dat de wichelroede in de hoek van de woonkamer in eens omlaag schoot. Ik ben daarna nog drie keer met die wichelroede naar dezelfde plek gelopen en drie keer gebeurde hetzelfde. Dat was erg bijzonder’, vervolgt hij. De aanwezigheid van een lethe is één van de redenen dat hier ooit de havezate Terheijl gebouwd is. De tweede reden was het hoogteverschil. ‘Vroeger was het in de Noordelijke provincies erg nat’, zegt Tinie. ‘Het was hier erg drassig en het water kon niet weg komen. Omdat deze plek hoger is dan de omringende grond, was het hier een stuk droger. Dat was voor het klooster in Aduard een extra reden om hier te gaan bouwen’, zegt Tinie. De ligging van Terheijl was ideaal voor het klooster van Aduard, maar over de legendes rondom het vroegere landgoed bestaat nog altijd twijfel. ‘Het bekendste verhaal over Terheijl is dat het, naast een plek voor toezicht, ook een strafkamp was voor afvallige monniken van het klooster. Dat zou de oude naam ‘Ter Helle’, oftewel ‘De Hel’, kunnen verklaren. Aan de andere kant betekent ‘helle’ ook laagte, wat dan weer zou kunnen betekenen dat de naam afkomstig is van het omringende gebied’, zegt Frank. Hij vervolgt: ‘Toen wij hier kwamen wonen hoorden wij veel bijzondere verhalen. Zo zouden er kerkers in de grond rondom het huis zijn en zouden er allerlei ondergrondse gangen zijn, die door monniken zijn uitgegraven. Ik geeft toe dat ik er wel eens naar gezocht heb, maar ondergrondse gangen heb ik nooit gevonden. Al meende ik eens dat ik er een gevonden had. Toen wij terugkwamen van vakantie, zag ik namelijk dat een stuk grond zo’n twintig centimeter verzakt was. Mijn hart ging sneller kloppen, omdat ik dacht dat hier één van die gangen moest zitten. Maar nadat ik een tijdje gegraven had, besefte ik dat hier geen ondergrondse gang zat. Hoe de grond op die bepaalde plek zo verzakt is, is mij tot op de dag van vandaag een raadsel.’ Het verhaal rondom de ondergrondse gangen blijft dus een mythe voor Frank en Tinie. Dat Terheijl vroeger een soort strafkamp voor monniken was, wil Frank wel geloven. ‘Het viel mij ’s winters altijd op dat, wanneer er sneeuw was gevallen, er op een bepaalde plek van ons terras nooit sneeuw lag. De rest van het terras was dan bedekt met een laagje wit, maar op één en hetzelfde stukje terras lag er nooit sneeuw. Ik heb me er vaak over verwonderd, maar er verder geen aandacht aan besteed. Tot dat ik ooit het terras opnieuw ging leggen. Ik begon te graven en precies op de plek waar nooit sneeuw viel gedurende de winter, vond ik een luik. Het bleek een luik naar een kelder te zijn. Dat verklaart ook waarom er nooit sneeuw lag; de warmte vanuit de kelder voorkwam dat’, zegt Frank. Een opmerkelijke vondst, maar Frank deed er verder niets mee. ‘Ik heb mijn zoon gebeld en die kwam een kijkje nemen. Daarna hebben we het nieuwe terras gelegd.’ Zo kon het zijn dat Frank en Tinie door de jaren heen ontzettend veel nieuwe dingen geleerd hebben over hun huis en het verleden hiervan. Ondanks dat ze nog niet alle geheimen van het huis en zijn omgeving hebben ontrafeld, komt er binnenkort een einde aan hun ontdekkingstocht. Het huis staat te koop. ‘Dit is een prachtig huis op een even mooie locatie. Maar het wordt te groot. We hebben er een dagtaak aan om de tuin bij te houden. Dat doen we graag hoor, maar er zit heel veel tijd in’, zegt Frank. De bedoeling is dat het echtpaar in Roden gaat wonen, alwaar zij vroeger al eens acht jaar gewoond hebben, toen Frank nog leraar Frans was aan de Christelijke MAVO. Over de toekomst van het huis heeft hij nog geen concreet idee. ‘Gemeente Noordenveld wil hier een landgoed van maken, net als Nienoord in Leek en Mensinge in Roden. Daar voel ik eerlijk gezegd niets voor. Dat dit een mooie locatie is met een prachtige omgeving, dat klopt. Maar het is simpelweg geen landgoed. Ik vraag me af wat het motief van de gemeente is en waarom zij zo graag Terheijl als een soort landgoed willen aankleden’, zegt Frank. Tinie vult hem aan: ‘Misschien dat de gemeente extra subsidie krijgt als ze drie landgoederen in de buurt hebben..’ Reactie gemeente In een reactie laat de gemeente Noordenveld weten dat zij Terheijl niet als landgoed willen doen voorkomen, maar bezoekers het gevoel van een landgoed willen geven. ‘Concreet zullen wij als gemeente het gebied niet de bestemming landgoed gaan geven in een bestemmingsplan. We hebben ook niet van te voren een plan opgesteld maar die is ontstaan door inbreng van allerlei bewoners, belangstellen en belanghebbenden. Dit is onder andere tijdens de bijeenkomst 25 januari 2016 naar voren gekomen. Een aantal projecten die op dit moment lopen zijn : Entrees (het toevoegen van een kunstlaag om Terheijl herkenbaar te maken), ommetjes, plannen van de vereniging Natuurschoon, groene dorpsrand Oostindie, boek over Terheijl (een publieksvriendelijke vertaling van de landschapsbiografie)’, laat projectleider Janine Hogeman weten.
NIETAP/TERHEIJL – Over de oude havezate Terheijl, waaraan de buurtschap Terheijl haar naam dankt, doen ontzettend veel verhalen de ronde. ‘Niemand weet zeker wat er wel en niet juist is. Er zijn veel verhalen en ieder verhaal heeft zo zijn eigen versie’, zegt Frank Wels. Hij woont inmiddels al 41 jaar in het huis waar vroeger de oude havezate Terheijl gevestigd was. In die 41 jaar heeft hij eigenlijk alle verhalen wel gehoord. ‘Veel van die verhalen kunnen we afdoen als fabels, maar dat dit een bijzondere plek is met een rijke historie, is een feit.’ Op het terras van hun ruime tuin zitten Frank en Tinie Wels te genieten van de najaarszon. Het is aangenaam weer en de tuin ligt er prachtig bij. Dat is niet altijd het geval geweest. ‘Toen wij hier aankwamen was er niets’, zegt Tinie. ‘Alle bomen en planten die hier staan hebben wij geplant en zien groeien.’ Het uitzicht vanaf het terras is schitterend. Vanuit de tuin kijk je over de naastgelegen weilanden uit, waar de koeien staan te grazen in de wei. Volgens velen behoorde havezate Terheijl in de 15e eeuw tot de bezittingen van het klooster van Aduard. Dit klooster had in totaal vijfduizend hectare land en behoorde hiermee tot één van de grootste abdijen van West-Europa. Om toezicht te houden op de gigantische bezittingen, besloot het klooster om een aantal plekken van toezicht aan te wijzen. Eén daarvan was Terheijl. ‘Deze plek was uitermate geschikt voor een havezate. Dat komt omdat Terheijl op een ‘lethe’ gebouwd is. Een lethe is een plek waar de aardstralen en waterlopen erg gunstig waren. Dat klinkt een beetje vaag, maar je moet je voorstellen dat men vroeger nog niet veel kennis had van de grond waarop gebouwd werd. Vandaar dat ze destijds een wichelroede gebruikte. Aan de hand van die wichelroede bleek dit een gunstige plek om te bouwen. Daarnaast is het landschap hier glooiend en ligt dit stuk grond hoger dan de omringende stukken grond’, zegt Frank. Door de jaren heen hebben hij en zijn vrouw Tinie de nodige informatie over het huis en haar rijke historie verworven. Terwijl Tinie koffie inschenkt, haalt Frank een bruine map tevoorschijn. In de map zitten documenten, foto’s, tekeningen en oude krantenknipsels van het vroegere landgoed Terheijl. ‘Toen wij hier kwamen wonen was er nog niets aan documentatie’, zegt Tinie. Alle informatie die in de bruine map zit, hebben zij door de jaren heen van anderen gekregen. Er kwamen vaak mensen van buitenaf een kijkje nemen of informatie vragen over het landgoed. Via deze mensen vergaarden Frans en Tinie veel informatie over de oude havezate Terheijl. Zo kwam er ooit een man over de vloer, die alle lethes in de omgeving in kaart gebracht had. ‘Ik weet nog heel goed dat hij met een wichelroede in onze woonkamer stond’, zegt Frans. ‘Hij wou ons laten zien hoe men vroeger op zoek ging naar deze lethes, zodat zij wisten waar men het beste kon gaan bouwen. Op den duur overhandigde hij zijn wichelroede aan mij. Ik was erg sceptisch natuurlijk, tot dat de wichelroede in de hoek van de woonkamer in eens omlaag schoot. Ik ben daarna nog drie keer met die wichelroede naar dezelfde plek gelopen en drie keer gebeurde hetzelfde. Dat was erg bijzonder’, vervolgt hij. De aanwezigheid van een lethe is één van de redenen dat hier ooit de havezate Terheijl gebouwd is. De tweede reden was het hoogteverschil. ‘Vroeger was het in de Noordelijke provincies erg nat’, zegt Tinie. ‘Het was hier erg drassig en het water kon niet weg komen. Omdat deze plek hoger is dan de omringende grond, was het hier een stuk droger. Dat was voor het klooster in Aduard een extra reden om hier te gaan bouwen’, zegt Tinie. De ligging van Terheijl was ideaal voor het klooster van Aduard, maar over de legendes rondom het vroegere landgoed bestaat nog altijd twijfel. ‘Het bekendste verhaal over Terheijl is dat het, naast een plek voor toezicht, ook een strafkamp was voor afvallige monniken van het klooster. Dat zou de oude naam ‘Ter Helle’, oftewel ‘De Hel’, kunnen verklaren. Aan de andere kant betekent ‘helle’ ook laagte, wat dan weer zou kunnen betekenen dat de naam afkomstig is van het omringende gebied’, zegt Frank. Hij vervolgt: ‘Toen wij hier kwamen wonen hoorden wij veel bijzondere verhalen. Zo zouden er kerkers in de grond rondom het huis zijn en zouden er allerlei ondergrondse gangen zijn, die door monniken zijn uitgegraven. Ik geeft toe dat ik er wel eens naar gezocht heb, maar ondergrondse gangen heb ik nooit gevonden. Al meende ik eens dat ik er een gevonden had. Toen wij terugkwamen van vakantie, zag ik namelijk dat een stuk grond zo’n twintig centimeter verzakt was. Mijn hart ging sneller kloppen, omdat ik dacht dat hier één van die gangen moest zitten. Maar nadat ik een tijdje gegraven had, besefte ik dat hier geen ondergrondse gang zat. Hoe de grond op die bepaalde plek zo verzakt is, is mij tot op de dag van vandaag een raadsel.’ Het verhaal rondom de ondergrondse gangen blijft dus een mythe voor Frank en Tinie. Dat Terheijl vroeger een soort strafkamp voor monniken was, wil Frank wel geloven. ‘Het viel mij ’s winters altijd op dat, wanneer er sneeuw was gevallen, er op een bepaalde plek van ons terras nooit sneeuw lag. De rest van het terras was dan bedekt met een laagje wit, maar op één en hetzelfde stukje terras lag er nooit sneeuw. Ik heb me er vaak over verwonderd, maar er verder geen aandacht aan besteed. Tot dat ik ooit het terras opnieuw ging leggen. Ik begon te graven en precies op de plek waar nooit sneeuw viel gedurende de winter, vond ik een luik. Het bleek een luik naar een kelder te zijn. Dat verklaart ook waarom er nooit sneeuw lag; de warmte vanuit de kelder voorkwam dat’, zegt Frank. Een opmerkelijke vondst, maar Frank deed er verder niets mee. ‘Ik heb mijn zoon gebeld en die kwam een kijkje nemen. Daarna hebben we het nieuwe terras gelegd.’ Zo kon het zijn dat Frank en Tinie door de jaren heen ontzettend veel nieuwe dingen geleerd hebben over hun huis en het verleden hiervan. Ondanks dat ze nog niet alle geheimen van het huis en zijn omgeving hebben ontrafeld, komt er binnenkort een einde aan hun ontdekkingstocht. Het huis staat te koop. ‘Dit is een prachtig huis op een even mooie locatie. Maar het wordt te groot. We hebben er een dagtaak aan om de tuin bij te houden. Dat doen we graag hoor, maar er zit heel veel tijd in’, zegt Frank. De bedoeling is dat het echtpaar in Roden gaat wonen, alwaar zij vroeger al eens acht jaar gewoond hebben, toen Frank nog leraar Frans was aan de Christelijke MAVO. Over de toekomst van het huis heeft hij nog geen concreet idee. ‘Gemeente Noordenveld wil hier een landgoed van maken, net als Nienoord in Leek en Mensinge in Roden. Daar voel ik eerlijk gezegd niets voor. Dat dit een mooie locatie is met een prachtige omgeving, dat klopt. Maar het is simpelweg geen landgoed. Ik vraag me af wat het motief van de gemeente is en waarom zij zo graag Terheijl als een soort landgoed willen aankleden’, zegt Frank. Tinie vult hem aan: ‘Misschien dat de gemeente extra subsidie krijgt als ze drie landgoederen in de buurt hebben..’ Reactie gemeente In een reactie laat de gemeente Noordenveld weten dat zij Terheijl niet als landgoed willen doen voorkomen, maar bezoekers het gevoel van een landgoed willen geven. ‘Concreet zullen wij als gemeente het gebied niet de bestemming landgoed gaan geven in een bestemmingsplan. We hebben ook niet van te voren een plan opgesteld maar die is ontstaan door inbreng van allerlei bewoners, belangstellen en belanghebbenden. Dit is onder andere tijdens de bijeenkomst 25 januari 2016 naar voren gekomen. Een aantal projecten die op dit moment lopen zijn : Entrees (het toevoegen van een kunstlaag om Terheijl herkenbaar te maken), ommetjes, plannen van de vereniging Natuurschoon, groene dorpsrand Oostindie, boek over Terheijl (een publieksvriendelijke vertaling van de landschapsbiografie)’, laat projectleider Janine Hogeman weten.
