Topstuk Joodse Schooltje in ere hersteld
Restauratie gebedenboek ‘voor alle Joodse slachtoffers’
LEEK – Met de restauratie van een authentiek gebedenboek van Eva Denneboom-Nathans kan het Joodse Schooltje in Leek weer jaren vooruit. Het gebedenboek, oorspronkelijk uit 1901, bevat de namen van omgekomen familieleden van Eva Denneboom, die zelf met haar twee jongste dochters wist onder te duiken in de oorlog. Vanuit Israël kwam het gebedenboek naar Leek, waar restaurateur Henk Linde het boek de afgelopen periode onder handen nam.
Een gebedenboek, ook wel een sidoer genoemd, werd dagelijks gebruikt. Het bevatte gebeden van de gehele week, inclusief speciale en feestdagen. Denneboom hield haar gebedenboek altijd bij zich, ook in de onderduik. Samen met haar dochters Selma en Hertha, die heden ten dage nog in Israël wonen en sporadisch het Joodse Schooltje bezochten. Bijzonder aan het exemplaar van Denneboom is de lijst met familieleden die omkwamen in concentratiekampen tijdens de oorlog.
‘Toen ik zag dat alle sterfdata van haar familie in het boek zijn opgenomen, greep dat mij aan’, zegt restaurateur Linde. ‘Ik heb wel vaker dergelijke gebedenboeken gerestaureerd, maar dit is toch wel bijzonder. De sterfdata zijn er allemaal na de oorlog in geschreven. De ene naam is met balpen, de andere met vulpen. Je ziet dat er beetje bij beetje meer namen bij zijn gekomen. Die namen kregen ze van het Rode Kruis. Ik ken verhalen van families die in 1949 nog steeds sterfdata doorkregen van het Rode Kruis. Dat duurde soms jaren.’
In de kaft van het boek is echt bladgoud gebruikt. ‘Dat zie je er nog steeds in terug’, zegt Linde. De restaurateur zag dat er veel plakband in het boek zat. ‘De papieren heb ik verder niet behandeld, anders zou het een té dure aangelegenheid zijn. De kaft heb ik kunnen restaureren. De rug was in tweeën gescheurd en ook dat heb ik kunnen herstellen. Het was best wel puzzelen, want het betreft een waardevol exemplaar. Daar moet je zuinig mee omgaan.’ Vanwege het rijk aanwezige plakband, forse papierschade en het willen behouden van de authenticiteit werd gekozen voor een kleine conserverende behandeling. Linde herstelde de bandrug, verbond opnieuw de platten met het boekblok en behandelde het leer met een cellulosemiddel (in ethanol opgelost). Dit middel is licht filmvormend en daardoor beschermend.
Dat het gerestaureerde gebedenboek op 27 november werd gepresenteerd, was niet zonder reden. ‘Het is vandaag precies 78 jaar geleden dat de grootste groep Joden in de Tweede Wereldoorlog vanuit Leek zijn weggevoerd’, vertelt vice-voorzitter Anneke Michel. ‘Op de dag van de sjabbat. Een dag waarop alle Joodse inwoners thuis waren.’
Fenna van der Zwaag, die samen met Anneke Michel het voorzitterschap deelt, is ontzettend blij dat het gebedenboek gerestaureerd is. ‘Daarvoor dank ik dan ook de Rotaryclub Roden-Leek, die dit financieel mogelijk hebben gemaakt. Het boek is meer dan alleen een gebedenboek van Eva Denneboom, het staat symbool voor alle Joodse families in Leek en omstreken die zijn weggevoerd tijdens de oorlog en niet meer terugkwamen. Het boek van Eva Denneboom is bewaard gebleven, terwijl zoveel andere boeken niet meer terug zijn gevonden. Om daar bij stil te staan, is het prachtig om dit stuk nu gerestaureerd te hebben. Het is net zo goed een stuk dat herinnert aan de families Van Dam, Oudgenoeg en Levie.’
Het gerestaureerde gebedenboek ligt op speciaal ‘museumpapier’ in het Joodse Schooltje. Vanaf februari 2021 kan het stuk aanschouwd worden aan de Samuel Leviestraat 10 te Leek.
