Gevangenismuseum wil oude vorm in ere herstellen

VEENHUIZEN – Het Nationaal Gevangenismuseum wil graag uitbreiden. Als het aan het museum ligt wordt de oude carrévorm van het gebouw in ere hersteld. Dat is een kostbaar project, en daarom wordt eerst begonnen met een klein deel van de bouw aan de vierde vleugel. ‘Als we iedere tien jaar een deel bijbouwen zijn we over dertig jaar klaar,’ aldus directeur Peter Sluiter. Als alles meezit kan de schop voor de eerste fase eind dit jaar de grond in.

‘We gaan het gebouw terugbrengen naar de oude situatie, met respect voor de geschiedenis.’

De uitbreiding van het museum is nodig om beter aan de piekvraag te kunnen voldoen, zegt Sluiter: ‘Het museum in 2005 geopend. Toen heeft iemand voorspeld dat 60.000 bezoekers mogelijk zouden zijn. Die persoon werd destijds voor gek verklaard, maar inmiddels trekken we jaarlijks al het dubbele aantal bezoekers.’ Momenteel is er vanwege de coronamaatregelen uiteraard niemand te bekennen, maar in normale tijden komen er soms maar liefst 1200 tot 1400 bezoekers op een dag. ‘Dan staan er lange rijen voor de entreebalie en kunnen mensen geen plekje meer vinden in het restaurant,’ vertelt communicatiemedewerker Marjolein Bos. ‘Dat is natuurlijk niet de bedoeling. Uitbreiding kan dergelijke opstoppingen voorkomen en dat komt het plezier ten goede.’

Een andere reden voor de uitbreiding is dat het museum meer aandacht wil besteden aan het verhaal van Veenhuizen en de Koloniën van Weldadigheid. ‘De afgelopen vijftien jaar – eigenlijk sinds de publicatie van Het pauperparadijs van Suzanna Jansen – is veel meer bekend geworden over de geschiedenis van Veenhuizen.’ Dat komt onder andere door de publicaties van boeken van Wil Schackmann en de biografie van Johannes van den Bosch, de grondlegger van de Koloniën van Weldadigheid. ‘Dat verhaal willen we meer delen met ons publiek. Bij dit alles past de oude vorm van het gebouw, zoals Van den Bosch het had bedoeld.’

In de nieuwe plannen van architectenbureau DAAD uit Beilen verdwijnt de huidige entree. Op die plek wordt de oude poort hersteld, waar bezoekers in de toekomst onderdoor lopen om via het binnenterrein bij de nieuwe ontvangstruimte in de aanbouw te komen. Daarnaast moeten de aanbouw en het deel waar nu nog kantoren en depot zijn gevestigd onderdak bieden aan tentoonstellingsruimte, waarin het verhaal van Veenhuizen wordt verteld. Via een ondergrondse gang onder de oude poort door komen de bezoekers vervolgens in de huidige tentoonstellingsruimtes, waar de geschiedenis van gevangenis en straf worden verteld. ‘Daar zijn we ooit mee begonnen. Het verhaal van Veenhuizen is daar steeds meer bij gekomen,’ zegt Sluiter. ‘Die onderwerpen lopen nu in elkaar over, maar willen we meer apart houden. Veenhuizen en de Koloniën van Weldadigheid krijgen straks de werelderfgoedstatus, maar dat geldt niet voor het deel over de gevangenis.’

Hoewel corona grote gevolgen heeft voor de bezoekersaantallen en daarmee ook voor de financiën van het gevangenismuseum, komt de verbouwing voorlopig niet in gevaar. Sluiter: ‘We hebben tien jaar gespaard. Daarnaast hebben we extern geld ontvangen van de Bankgiro Loterij, de provincie en de gemeente. Maar de coronapandemie moet niet te lang meer duren, want dan komt de bouwspaarpot wel in gevaar.’

De verbouwing is een ‘delicaat proces’, aldus Sluiter: ‘Het moet zorgvuldig gebeuren. Veenhuizen heeft een beschermd dorpsgezicht en het gebouw is een monument. Het is belangrijk om de beeldkwaliteit te behouden, ook met het oog op de werelderfgoedstatus.’ Daarnaast is er nog de vraag wie de nieuwe eigenaar van het gebouw wordt. Nu heeft het Rijksvastgoedbedrijf het pand nog in bezit, maar sinds 2019 staat Veenhuizen in de verkoop. Dit leidt tot veel onzekerheid, ook bij het gevangenismuseum. ‘Het proces is met geheimzinnigheid omringd,’ aldus Sluiter.  ‘We weten dat een consortium van het Drents Landschap, stichting Boei en de Nationale Monumentenorganisatie (NMo) interesse heeft. Er schijnen ook nog andere partijen te zijn, maar wie daarachter zitten weten we niet.’ Sluiter denkt echter niet dat de nieuwbouwplannen hierdoor worden bedreigd. ‘Het is vooral lastig, omdat we niet goed weten met wie we goede afspraken kunnen maken. De huidige eigenaar heeft er geen belang meer bij, maar we kunnen ook nog niet met de plannen naar de nieuwe eigenaar.’ Wel geeft hij aan dat het gevangenismuseum vertrouwen heeft bij het consortium van het Drents Landschap, Boei en NMo in goede handen te zullen zijn: ‘Zij hebben een toekomstplan gepresenteerd, waarin zij hebben aangegeven de ambitie te hebben om het gebied te beschermen en verder te ontwikkelen.’

Veel partijen moeten hun instemming geven voor de plannen van het museum. Inmiddels hebben twee gemeentelijke commissies positief gereageerd. Momenteel ligt het plan bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) en binnenkort volgt een gesprek met het Rijksvastgoedbedrijf. Daarna moeten ook de provincie Drenthe en de Bankgiro Loterij nog iets vinden van de plannen en kunnen omwonenden eventueel nog een zienswijze indienen. ‘ Grote problemen verwacht Sluiter niet: ‘We hebben het bestemmingsplan mee, daar past dit in. Nu is het een lelijk gat. Wij gaan het gebouw terugbrengen naar de oude situatie, met respect voor de geschiedenis. We sluiten organisch aan bij wat er is.’

Ondertussen werkt het gevangenismuseum rustig door, in afwachting van heropening, verbouwing en verkoop van het gebouw. Binnenkort kan iedereen de luistertocht van Het Pauperparadijs lopen, fietsen of rijden. Deze tocht van 16 kilometer leidt de bezoeker langs de plekken uit het boek van Suzanna Jansen, zoals het derde gesticht, de kerk en Norgerhaven. Daarnaast staat voor de zomer nog altijd de opvoering van Het Pauperparadijs op de agenda. Of dit doorgaat is echter zeer de vraag. ‘Het ziet er niet rooskleurig uit,’ aldus Sluiter. ‘Hopelijk dat de voorstellingen dan volgend jaar weer kunnen doorgaan, of in ieder geval in 2023. Dat zou wel mooi zijn, want dan is het ook 200 jaar geleden dat Johannes van den Bosch Veenhuizen stichtte.’